فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی
مسعود پورقریب[1]
مقدمه
نیکوماخوس ریاضیدان و فیلسوف فیثاغورثی دوران باستان یونان است که آثاری تحت عناوین مقدمه‌ای بر علم حساب و راهنمای هارمونی از وی شناخته شده‌اند. در کتاب فهرست آثار خطی در موسیقی آمده است: «نیقوماخوس اسطاغاریایی جهراسینی (نیکوماخوس گراسانی) Nicomachus Grasenus را کتاب الموسیقی الکبیر یا کتاب‌النغم است که در سدة سوم ترجمه شده است و مختصر فی‌الموسیقی و کتاب الارثماطیقی یا کتاب المدخل الی علم‌العدد که ثابت‌بن‌قره در گذشتة 288 ه. آن را ترجمه کرده است. در آن از نسبت مؤلفه و موسیقی بحث شده است. کارپینسکی (Karpinski) آن را در 1926 به انگلیسی نشر کرده است. ولهلم‌کوتس یسوعی متن آن را در 1959 در بیروت چاپ کرده است. نسخة آن در موزة بریتانیا، Add.7473 (الفهرست، ص 426) مورخ 639 ه. الفهرست [موجود است]. در شرح‌الادوار فتح‌الله شروانی که به نام محمد بن مراد ساخته است از آن یاد شده است» (دانش‌پژوه، 1390، 32). نیکوماخوس مشهور دیگری نیز در تاریخ یونان وجود دارد که نباید وی را با نیکوماخوسِ گراسانی اشتباه گرفت. برخی منابع از او به‌عنوان فرزند ارسطو نام برده‌اند و کتاب اخلاق نیکوماخوسِ ارسطو را، اثری در راستای تربیت فرزندش نیکوماخوس می‌دانند. برخی دیگر، برعکس از او به‌عنوان پدر ارسطو یاد کرده‌اند. کرسون در ابتدای کتاب فلاسفة بزرگ می‌نویسد: «ارسطو هنوز خردسال بود که پدرش نیکوماک [=نیکوماخوس] که پزشکی نسبتا معروف و نوادة اسکولاب بود، درگذشت». (کرسون، 1363، 3)؛ اما ازآنجاکه براساس منابع تاریخی، ارسطو در سدة سوم پیش از میلاد و نیکوماخوس گراسانی در سدة اول پس از میلاد زیسته‌اند و نیز مکاتبة شخصی نگارنده با ژوزف موسکات (مترجم رسالة مورد مطالعة ما به زبان انگلیسی) می‌توان نتیجه گرفت که نویسندة رسالة فوق ارتباط خویشاوندی با ارسطو نداشته است. براساس مقالة فارمر، رسالة مقدمه‌ای بر علم حساب توسط ثابت بن قُرا (متوفی 901 م.) از یونانی به عربی ترجمه شده است. همان‌طور که ذکر شد، مطالعة ما براساس ترجمة خلاصة انگلیسیِ این اثر که توسط ژوزف موسکات، استاد دپارتمان ریاضیات دانشگاه مالت نوشته شده (Muscat, 2015)، انجام شده است. در این رساله، مطالب مختلفی در علم اعداد و ارتباط آن‌ها با فلسفه، هنر و عالم مُثُل بیان شده است. «علمِ حساب نیکوماخوس، به فواصلِ موسیقی، کانُن و مفهوم هارمونیک نیز می‌پردازد» (Farmer, 1930: 328). این رساله از دو بخشِ کتاب اول و کتاب دوم تشکیل شده است.