سیاست در تصانیف؛ موسیقی برای پادشاهان، موسیقی برای امپراتوری (۱۴۰۰ تا ۱۷۲۲ میلادی)

تاریخ دریافت: 14/02/1401- تاریخ پذیرش: 25/04/1401
اَنْ ئی. لوکاس
مترجم و گردآورنده: سینا صنایعی
کارشناس‌ِ ارشدِ موسیقی‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

در شهر اصفهان، هنوز کاخ‌های زیادی از دوران صفویه -که در سال‌های ۱۵۰۱ تا ۱۷۲۲ بر فلات ایران حاکم بودند- پابرجا هستند. صفویان سرمایه‌های زیادی را صرف نمایش موجه ظاهرشان به جهانیان کردند و این امر را از طریق نمایش و ساخت بناهایی عظیم و ایجاد رنسانسی در هنرهای بصری نسبت به حکومت‌های پیشین، یعنی تیموریان، مغول‌ها و ترکمن‌ها، رقم زدند. در «کاخ عالی‌قاپوی صفویان»، شاهد اتاقی به نام «اتاق موسیقی» هستیم؛ اتاقی کوچک برای تفریحات درباری که دارای یک طراحی آکوستیک تأثیرگذار است (تصویر ۱). درون کاخ چهل‌ستون نیز موسیقی‌دانان و نوازندگان زیادی در دیوارنگاره‌ها دیده می‌شوند. در تالار پذیرایی این کاخ تصاویری از حاکمان صفوی در حال انجام آداب سلطنتی شامل رزم و بزم ترسیم شده است که در آن گروه‌های مختلفی از نوازندگان و رقصندگان دیده می‌شوند. یکی از دیوارنگاره‌ها مربوط به مراسم استقبال دربار شاه‌طهماسب صفوی (حکومت ۱۵۲۴-۱۵۷۶) از فرمانروای مغول، همایون، است (تصویر ۲). دیوارنگاره‌ای دیگر شاه‌عباس اول (حکومت ۱۵۸۸-۱۶۲۹) را در حال میزبانی از ولی‌محمدخان، حاکم بخارا نشان می‌دهد (تصویر ۳). شاه‌عباس دوم (حکومت ۱۶۴۲-۱۶۶۶) که دستور ساخت این کاخ را صادر کرده بود، در دیوارنگارۀ سوم در حال استقبال از نادرمحمدخان، یکی از حکّام آسیای میانی، تصویر شده است.