فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی
آیدین پارسایی راد 1، حسن بلخاری قهی 2
1 . دانشجوی دکترای پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران، واحد پردیس بین المللی کاسپین،گیلان، ایران.
2 . استاد تمام، گروه مطالعات عالی هنر دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
موسیقی اصیل ایرانی که امروزه تحت عنوان موسیقی دستگاهی میشناسیم، با ورود اسلام به ایران و ترویج مذهب شیعه به خدمت مناسک و آیینهای اسلامی درآمد. به واسطۀ این اتفاق، به طبع لحنهای موسیقایی برای انجام مناسک مذهبی تحت عنوان موسیقی مذهبی در قالب فُرمهایی چون مناجات، روضهخوانی، نوحه‌خوانی و… پدیدار گشت. در نتیجۀ این امر، شاهد تنیدگی و پیوندی غیرقابل انکار بین موسیقی مذهبی و موسیقی اصیل ایرانی در طول تاریخ تشیع بهخصوص در دوران صفوی و قاجار هستیم؛ چراکه بخشی از موسیقی دستگاهی ما ریشه در موسیقی مذهبی در گذشته دارد و به دلیل ممنوعیتها و محدودیتها، به شکل موسیقی مذهبی تبلور یافته است. از آنجایی که حیات موسیقی مذهبی تشیع، در بستر ردیف موسیقی1 دستگاهی2 شکل گرفته است؛ از این رو، آگاهی یافتن از حیات و خصوصیات موسیقایی انواع فُرمهای رایج در این نوع موسیقی اَمری ضروری مینماید؛ چراکه این پرسش در ذهن شکل میگیرد که موسیقی مذهبی شیعیان ایران از چه اَلحان و نغمههایی در ردیف موسیقی دستگاهی بهرهمند شده است و موسیقی مذهبی نیز چه تحول و تغییراتی در ساختار ردیف موسیقی دستگاهی داشته است. این مقاله با رویکردی توصیفی و تاریخی، براساس مطالعات کتابخانهای از منابع تاریخ موسیقی و سفرنامه ها گردآوری شده است. میتوان گفت که به نوعی حیات و بقاء موسیقی دستگاهی ایران، از برکت موسیقی مذهبی از سدههای گذشته تا به امروز بوده است؛ تا آنجا که به کارگیری نغمهها و گوشهها در انواع فُرمهای موسیقی مذهبی، نشان از روابطی دوسویه میان ردیف موسیقی دستگاهی و موسیقی مذهبی تشیّع است.
واژگان کلیدی: صفوی، قاجار، موسیقی مذهبی، موسیقیدستگاهی، ردیف موسیقی.