فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی
تاریخ دریافت: ۲۶/۰۶/1401 – تاریخ پذیرش: ۱۵/۱۰/1401
پریا درویش پوریان*
دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی دانشگاه تهران.
گنیوس[1] و تلقین شعر
جورجو آگامبن[2]، فیلسوف و نظریه پرداز ایتالیایی، در کتاب حرمتشکنی ها[3]، در جستاری تحت عنوان نبوغ، به بررسی ریشهشناختی و معناشناختی نبوغ میپردازد و آن را در سطوح گوناگون مورد بحث قرار میدهد. راقم سطور با خوانشی از این جستار ارزشمند به مسئله نبوغ و الهام شعری پرداخته و سعی در ایجاد ارتباطی منطقی میان دو مقوله ذکر شده دارد.
جورجو آگامبن در ابتدای این جستار به بررسی معنا و ریشه کلمه گنیوس میپردازد. با توجه به بررسی های آگامبن، گنیوس در زبان لاتین نام خدا یا فرشتهای است که از لحظه تولد تا
پایان عمر، نگهبان اوست. همچنین این واژه با واژگانی چون
ژنی و ژنراسیون[4] همریشگی و قرابت دارد (ژنی در معنای جن و غول، و ژنراسیون در معنای تولید[مثل] و زایش). کانت نیز
در بحث پیرامون حکم زیبایی شناسی، اذعان میدارد که «محتمل است که واژه نبوغ مشتق از genius، یعنی آن روح مخصوص هدایتکننده و پاسدارنده شخص باشد که از بدو تولد به او داده میشود و این ایدههای اصیل [هنری] از الهامات آن ناشی میشود» (کانت، 244:1388). همچنین از این واژه
دلالت های معنایی بیشتری طی قرون متمادی پدید آمده که از جمله آنها میتوان به نسب و نژاد، همزاد و… اشاره کرد.
* ایمیل: pariya.dp@gmail.com
[1] Genius: واژه genius در اواخر قرن چهاردهم میلادی به معنای «روح محافظ یا مربّی» که فرد را در طول زندگی راه مینماید و هدایت میکند، وارد زبان انگلیسی شد. این واژه ریشه لاتینی داشت:genius به معنای «خدا یا روح محافظی که از گهواره تا گور مراقب هر شخصی است» و در ضمن به معنای درایت، حضور ذهن و استعداد هم بود. گنیوس به قوه پیشبینی هم دلالت میکرد. ریشه اصلی آن gene است که به معنای زادن است و کلماتی چون ژن و ژنئالوژی (= نسب شناسی یا تبارشناسی) و ژنی (جن یا غول) از همین ریشه اند. از اواخر قرن شانزده به معنای خصوصیت و خصلت یک شخص خاص به کار رفت. ترکیب genius loci به معنای صبغه محلی یا حال و هوای یک مکان است. Genius اولین بار در دهه 1640 به معنای «نبوغ» یا «ذوق و قریحه» به کار رفت. بدین سان، گنیوس دامنه وسیعی از معانی را در بر میگیرد: از جن و همزاد تا ذوق و نبوغ. و البته در حالت وصفی، genial یا ژنیال، دلالت بر خوشمشربی یا آبوهوای مساعد میکند (نقل از صفحه اول جستار نبوغ، جورجو آگامبن).
[2] Giorgio Agamben زاده 1942 در رم، فیلسوف و نویسنده معاصر ایتالیایی است. از مهمترین آثار او میتوان به هوموساکر، کودکی و تاریخ، اجتماع آینده، زبان و مرگ و… اشاره کرد.
[3] Profanation
[4]Generation