فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی
بررسی تطبیقی نقوش زنان در هنر ساسانی و قرون اولیه اسلامی*
تاریخ دریافت: 1401/10/03 – تاریخ پذیرش: 1401/12/25
هدی حمدیه**
دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ایران.
ایلناز رهبر***
استادیار گروه هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
طاهر رضازاده ****
استادیار گروه هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
چکیده
ساسانیان با بیش از چهارقرن حکومت به بخش وسیعی از جهان متمدن باستان، تأثیرات قابل توجهی از خود در زمینه هنر و صنایع بجا گذاشته‌اند. هنر ساسانی که خود را وارث برحق امپراطوری هخامنشی می‌دانست ضمن تأثیراتی که از هخامنشیان پذیرفته‌است، ترکیبی است از شیوه‌های اشکانی و حتی رومی، یونانی و دیگر اقوام همسایه که در طول زمان به سبک واحد و یکپارچه‌ای تحت عنوان «سبک ساسانی» تبدیل شد. نقوش انسانی در آثار تصویری ساسانیان نقش عمده‌ای را در انتقال مفاهیم مورد نظر این سلسله به عهده داشته‌اند، در بین این نقوش برای اولین بار بطور جدی و در مقیاس گسترده به نقش‌مایه‌های زنان در جلوه‌های مختلف هنری پرداخته شده‌است که نشان از قدرت و اهمیت زنان در آن زمان دارد. پس از شکست ساسانیان بدست اعراب، مسلمان به‌سرعت بر بخش وسیعی از آسیا و حتی قسمت‌هایی از اروپا مسلط شدند. سوالی که مطرح است تبین این مهم است که نقوش اندک زنان بدست آمده از قرون اولیه اسلامی چه تأثیراتی از هنر ساسانی پذیرفته‌است. به‌نظر می‌رسد با توجه به تسلط کامل مسلمانان بر خاک ساسانی، شیوه‌های تصویرگری ایران، الگوی مناسبی برای هنر قرون اولیه اسلامی بوده‌است. البته تصویرگری موجودات زنده از جمله نقوش زنان در قرون اولیه اسلامی به علت محدودیت‌های مذهبی با چالش‌های جدی روبروست که ارائه یک حکم قطعی را دشوار می‌سازد. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی نقوش زنان در هنر ساسانی و قرون اولیه اسلامی و روشن کردن میزان تأثیر پذیری این نقوش در تمدن اسلامی از هنر ساسانی و دیگر اقوام است. در جریان این پژوهش این نکته مشخص شده‌است که مسلمانان ضمن تأثیرپذیری از سنت‌های تصویری ساسانی از روش‌های اقوام دیگر مثل امپراطوری بیزانس نیز سود جسته‌اند. روش انجام این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده‌است.
واژگان کلیدی: نقوش انسانی، نقوش زنان، هنر ساسانی، هنر اسلامی، اموی و عباسی.
* مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول با عنوان “مطالعه تطبیقی نقوش انسانی در آثار تصویری دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی» است که با راهنمایی نویسنده دوم (نویسنده مسئول) و مشاوره نویسنده سوم در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات انجام شده‌است.
** Hodahamdieh79@gmail.com
*** ilnazrahbar@gmail.com
**** tahirrizazadeh@gmail.com
