فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی فصلنامه علمی مطالعات هنر و زیباشناسی
تاریخ دریافت: 19/02/1401- تاریخ پذیرش: 25/04/1401
سارا سعیدی1
کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران.
فریناز فربود2
استادیار و عضو هیأت علمی دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
چکیده
اسطوره و نماد از بدو پیدایش تمدنها دارای خاستگاهی مشترک بودهاند و انسان نخستین، رابطۀ خویش با جهان را به وسیلۀ اسطوره و نمادپردازی بیان کرده است. از این رو تفکر پیرامون اساطیر و ماهیت نمادین آن، یکی از مهم ترین پرسش های بشر است که از دوران کهن تا عصر حاضر مورد توجه بوده است. اسطوره و جوانب آن نه تنها پشتوانه و میراث فرهنگی و تاریخی هر تمدن به شمار می رود، بلکه در طی سالیان طولانی پاسخگوي پیچیدهترین سوالات بشر بوده است. پژوهشگران و تاریخ نگاران ابتدا اسطوره را مانند افسانههای دروغین و جعلی می پنداشتند و اهمیتی برای آن قائل نبودند، اما از سدۀ نوزدهم میلادی، اسطوره نوعی ادبیات داستانی به شمار می آمد. درک ساختار هستی، به ویژه نمایانترین عناصر فرازمینی آن خورشید و ماه ، مبدأ اساطیر و افسانه های بسیار بوده است؛ از این رو اسطورۀ آفرینش و جایگاه خورشید و ماه در میان تمدن ها امری محوری و برجسته بهشمار می رود. هر تمدن در قالب آثار تجسمی، نگرش خود به این عناصر و مفاهیم را صورت نمادین بخشیده است. مسألۀ اصلی این تحقیق پاسخ دادن به سوالاتی از این قبیل است: نقش و ماهیت خورشید و ماه در اساطیر و باورهای آیینی تمدنهای کهن به چه صورت بوده است؟ نشانه های تصویری هر تمدن برای بازنمایی¬های نمادین این دو عنصر فرازمینی به چه شکل است؟ مطالعۀ تطبیقیِ وجوه اشتراک و افتراق اساطیر و نمادهای تمدنها هدف اصلی این پژوهش است. روش تحقیق به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی است و این پژوهش به-صورت مطالعۀ موردی بر پایۀ اسناد کتابخانهای به واکاوی مسألۀ فوق پرداخته است. نتیجۀ پژوهش اذعان دارد که بسیاری از اساطیر و آیین ها مدلول مواردی مانند پدیده های کیهانی، الهه ها و خدایان ماه و خورشید و… است. نشانه های متعددی مانند سواستیکا و گل نیلوفر یا لوتوس، گردونه مهر و… در تمام تمدنها نشانه هایی مشترک بوده است؛ همچنین وجود مضامین و نمادهای مشترک میان تمدنهای کهن بیانگر پیوندی تنگاتنگ میان هنر و باورهای آنهاست.
واژگان کلیدی: نماد، اسطوره، افسانه، خورشید، ماه، تمدن.